Kracht en woede

Als je ongeneeslijk ziek bent, zoek je soms naar troostende woorden of bespiegelingen. Maar waar vind je die? Ik verklap het maar alvast: in eerste instantie niet bij filosofen.

Filosofen hebben door de eeuwen heen veel nagedacht over het omgaan met ongeneeslijke ziekten en sterfelijkheid. Hun perspectieven variëren van acceptatie en berusting tot de zoektocht naar betekenis en waardigheid in het aangezicht van ziekte. Berusting en waardigheid, ja, ja. Dat is makkelijk gezegd.

Neem de Stoïcijnen, die benadrukten dat we geen controle hebben over externe gebeurtenissen, waaronder ziekte, maar wél over onze houding ten opzichte van die gebeurtenissen. Ziekte hoort bij het leven, en door het te accepteren, kunnen we innerlijke vrede vinden. En het sterven is slechts een overgang die we met waardigheid moeten ondergaan. Maar een overgang naar wat dan? Een voortijdige overgang naar het eeuwige niets? Dat stel ik liever nog even uit, als je het niet erg vindt.

Het boeddhisme biedt een vergelijkbare visie op ziekte en sterven. Meditatie en mindfulness kunnen helpen bij het accepteren van ziekte, zonder weerstand. Door los te laten en ziekte als onderdeel van de vergankelijke natuur van het leven te accepteren, kunnen we vrede vinden. Haha, ja, zou het?

Existentialisten zoals Jean-Paul Sartre en Albert Camus beklemtoonden dat het leven geen inherente betekenis heeft, maar dat wij er zelf betekenis aan moeten geven, zelfs bij ziekte. Volgens hen blijft er altijd ruimte voor vrijheid en zingeving. Ook Heidegger stelde dat ziekte ons eraan kan herinneren wat echt belangrijk is. Bewustzijn van ziekte en dood helpt ons om op een authentieke manier te leven.

Arthur Schopenhauer, niet bepaald het vrolijkste mesje in de filosofische bestek-lade, zag lijden zelfs als een fundamenteel aspect van het menselijk bestaan. Volgens hem wordt het leven gedreven door de ‘wil tot leven’, een blinde, irrationele kracht die ons voortdurend dwingt om te streven en te verlangen, wat uiteindelijk leidt tot lijden. Hij zag ziekte als een van de vele vormen van lijden waarmee we moeten leren omgaan. Door onze verlangens te verminderen, kunnen we er beter mee omgaan. Die Schopenhauer toch.

Friedrich Nietzsche stelde zelfs dat pijn en ziekte juist mogelijkheden bieden voor groei en transformatie. “Amor fati”: In plaats van ziekte en lijden te verwerpen, moeten we het lot omarmen als deel van het leven. Ook al is ziekte een uitdaging, het kan een bron van zelfinzicht, kracht en persoonlijke groei zijn.

Het zijn mooie praatjes allemaal, al spreekt het standpunt van Nietzsche me wel aan, maar mag je ook boos zijn? Schelden? Huilen?

Gelukkig, dat mag. Zo benadrukten Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir dat ziekte en sterfelijkheid absurde en onrechtvaardige aspecten van het leven kunnen lijken. In plaats van directe acceptatie, kunnen boosheid en verdriet een authentieke reactie zijn op het besef van sterfelijkheid. Friedrich Nietzsche, zelf ook niet bepaald de gezondste, zag intense emoties, inclusief woede, zelfs als een teken van vitaliteit en levensdrift.

Met andere woorden: schelden, huilen en boos zijn mag – en kan soms zelfs zinvol zijn.

Dat troost, enigszins.

****

Naschrift: de afbeelding is een uitsnede van een portret van Friedrich Nietzsche, door Edvard Munch.
Schilderij door mij gefotografeerd, Oslo, juli 2023.